Σε αυτό το κείμενο, λαμβάνοντας υπόψη ότι η έννοια των ορισμών είναι, έτσι κι αλλιώς, προβληματική και κρατώντας αποστάσεις από τις διαμάχες περί του αν πρόκειται για επιστημονικά τεκμηριωμένο επάγγελμα ή κάποιου είδους αφηρημένη τέχνη, η έννοια της ψυχοθεραπείας γίνεται κατανοητή ως εξής:
Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι η ψυχοθεραπεία δεν είναι μία.
Υπάρχουν εκατοντάδες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις – άλλες περιγράφουν, άλλες εξηγούν, άλλες επικεντρώνονται στα συμπτώματα – η καθεμία με τις δικές της υποθέσεις για τον άνθρωπο, τη δική της μέθοδο, τη δική της κοσμοθεωρία και, φυσικά, τη δική της (ρητή ή άρρητη) πρόταση για Καλή Ζωή.
Δεν γνωρίζω ποια ψυχοθεραπεία είναι καλύτερη ή χειρότερη.
Ξέρω όμως με σιγουριά τρία πράγματα:
Πρώτον, ότι πλήθος ερευνών αποδεικνύουν ότι, ανεξάρτητα από το είδος της, η ψυχοθεραπεία πράγματι είναι βοηθητική για τον άνθρωπο.
Δεύτερον, ότι έχει, επίσης, αποδειχθεί ότι το βοηθητικό στοιχείο κάθε ψυχοθεραπείας, ανεξάρτητα από τα επιμέρους χαρακτηριστικά της, είναι η σχέση που διαμορφώνεται μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου.
Τρίτον, ότι, προσωπικά, είτε βρίσκομαι στην καρέκλα του θεραπευτή είτε βρίσκομαι στην καρέκλα του θεραπευόμενου, μου ταιριάζει περισσότερο μια ανθρωπιστική, πλουραλιστική και φαινομενολογική (που υποκειμενικά περιγράφει αντί υποκειμενικά να εξηγεί…) προσέγγιση για την ψυχοθεραπεία.
Γι’ αυτή την ψυχοθεραπεία θα μιλήσω εδώ, όπως εγώ την έχω βιώσει, ως μια βοηθητική εμπειρία ζωής, ούτε καλύτερη ούτε χειρότερη από χιλιάδες άλλες, απλώς με την δική της ιδιαιτερότητα και σημασία.
Δηλώνω, μάλιστα, εξαρχής, ότι έχω σκοπό να υμνήσω αυτή την ψυχοθεραπεία, κυρίως στο επόμενο άρθρο του Ψυχολογώ – Η Συνάντηση με τον Θεραπευτή – το οποίο σε συνδυασμό με το παρόν δομούν έναν άτυπο πανηγυρικό λόγο γύρω από την εμπειρία της ψυχοθεραπείας.
Θα υμνήσω την ψυχοθεραπεία, λοιπόν, αλλά με την υπόσχεση (στον εαυτό μου κυρίως…) να βρεθεί χώρος και χρόνος σε μία μελλοντική ανάρτηση για την αμείλικτη κριτική και (γιατί όχι;) ολοσχερή αποδόμησή της…
Διαβάστε ακόμα: Τα χαρακτηριστικά της θεραπευτικής συνάντησης στο άρθρο Η Συνάντηση με τον Θεραπευτή, η διαδικασία μέσα από την οποία γίνομαι ο άνθρωπος που είμαι στο άρθρο Εαυτός Αληθινός Αναζητείται και η αέναη αναζήτηση για νόημα στο άρθρο Το Νόημα της Ζωής: Οδηγίες Κατασκευής.
ΠΟΙΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΜΑΙ ΟΤΑΝ ΞΕΚΙΝΑΩ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ;
Σε σχέση με όσα μας οδηγούν στην ψυχοθεραπεία, με συγκινεί πάντα ο πρόλογος από τον Δήμιο του Έρωτα όπου, ανάμεσα σε άλλα, ο Yalom αναφέρει μια σειρά από σπαρακτικά και βασανιστικά ανθρώπινα “θέλω”, τα οποία όταν φτάνουν να μας πνίγουν αναγκαζόμαστε να ζητήσουμε βοήθεια – από θεό, φίλο ή θεραπευτή:
“Θέλω να σε ξαναδώ”
“Θέλω την αγάπη σου”
“Θέλω να ξέρω ότι είσαι περήφανος για μένα”
“Θέλω να ξέρεις ότι σ’ αγαπάω και πόσο λυπάμαι που δεν στο είπα ποτέ”
“Θέλω να γυρίσεις – είμαι τόσο μόνος”
“Θέλω την παιδική ηλικία που δεν είχα ποτέ”
“Θέλω να ξαναβρώ την υγεία μου – να ξαναγίνω νέος”
“Θέλω να με αγαπάνε, να με σέβονται”
“Θέλω να είμαι σημαντικός για τους άλλους, να με θυμούνται”
Πολύ συχνά γαντζωνόμαστε σε τέτοια, εκ των πραγμάτων, ανικανοποίητα (ανέφικτα;) “θέλω” και εκείνα μας κυριεύουν – μας εγκλωβίζουν σε ένα ξεχασμένο παρελθόν ή σε ένα θολό μέλλον, απομακρύνοντας μας από το “εδώ και τώρα” και προξενώντας μας έντονη ψυχική οδύνη. Είναι η στιγμή κατά την οποία η ικανότητα να ζήσουμε ήρεμοι και σε αρμονία με τη ζωή χάνεται για πάντα. Ο κόσμος γύρω αρχίζει να μοιάζει απειλητικός και οι σκέψεις που πυροδοτούνται είναι οδυνηρές, αβάσταχτες – κάπως έτσι περίπου:
“Νιώθω ξένος σε σχέση με τα ανθρωπινά, σαν να μην ανήκω στο ανθρώπινο είδος, σαν να μην υπάρχει χώρος για μένα πουθενά”
“Έχω χάσει τον εαυτό μου, δεν ξέρω ποιος είμαι πια, δεν με αναγνωρίζω καν στον καθρέφτη”
Σχετικό θέμα: Πώς θυσιάζουμε εμπειρίες, τρόπους ύπαρξης και κομμάτια του εαυτού μας όταν λαμβάνουμε αποδοχή και αγάπη υπό όρους, στο άρθρο Έχασα τον Εαυτό μου Λόγω Έλλειψης Αγάπης.
“Δεν τα πηγαίνω καλά με κανέναν, δεν μπορώ να συνεννοηθώ με τους ανθρώπους, με εγκαταλείπουν ή τους εγκαταλείπω, άλλοτε τους φοβάμαι και άλλοτε τους μισώ”
“Δεν ξέρω τι αισθάνομαι, τη μία κατακλύζομαι από παράφορα συναισθήματα και την άλλη νιώθω παγωμένος, απονεκρωμένος”
“Δεν ορίζω εγώ τη ζωή μου, δεν ελέγχω εγώ τα πράγματα αλλά εκείνα ελέγχουν εμένα, απλώς σύρομαι προς άγνωστες κατευθύνσεις”
“Είμαι διαρκώς θυμωμένος”
“Είμαι διαρκώς μελαγχολικός”
“Νιώθω μπερδεμένος, πελαγωμένος, σε σύγχυση, δεν βγάζω νόημα από ό,τι μου συμβαίνει”
“Επαναλαμβάνω διαρκώς τα ίδια λάθη”
“Άλλα θέλω και άλλα κάνω, άλλα σκέφτομαι και άλλα λέω, δεν ξέρω για ποιο λόγο κάνω ό,τι κάνω”
“Δυσκολεύομαι να πάρω οποιαδήποτε απόφαση, να αναλάβω οποιαδήποτε ευθύνη”
Σχετικό θέμα: Πώς οι αναποφάσιστοι βιώνουν ως αβάσταχτο βάρος την ελευθερία της επιλογής ή, ακόμα χειρότερα, ακινητοποιούνται και δεν ξέρουν τι να την κάνουν, στο άρθρο Η Χειρότερη Απόφαση είναι η Μη Απόφαση.
“Ώρες ώρες νιώθω μη πραγματικός, ένα φάντασμα, ένας αφανής παρατηρητής της ζωής μου σαν να τη ζει κάποιος άλλος”
“Νιώθω μόνος, ότι κανείς δεν με αγαπάει, ότι κανείς δεν με καταλαβαίνει”
“Φοβάμαι το μέλλον, δεν βλέπω καν μέλλον, δεν ξέρω τι θέλω να κάνω με τη ζωή μου”
Σχετικό θέμα: Το πώς κάποιοι άνθρωποι ξοδεύουν μια ολόκληρη ζωή υποθηκεύοντας το πολύτιμο “εδώ και τώρα” και προσμένοντας ένα αμφίβολο “εκεί και τότε”, στο άρθρο Όταν η Ζωή Αναβάλλεται.
“Έχω ταχυκαρδίες σαν να πρόκειται να συμβεί κάτι κακό, φοβάμαι όλα και όλους, με πιάνει πανικός χωρίς να το θέλω, δεν κοιμάμαι τα βράδια, τρώω και πίνω πέρα από τις αντοχές μου”
“Νιώθω ανάξιος, άχρηστος, ανεπαρκής, ανασφαλής, ένοχος, κακός, άπληστος, αχάριστος, άσχημος, χαζός, βαρετός, κακός, ανεπιθύμητος, ασήμαντος, αξιολύπητος, αποτυχημένος…”
“Δεν ξέρω ποιο είναι το νόημα όσων κάνω, δεν ξέρω ποιο είναι το νόημα της ζωής μου, δεν ξέρω αν έχει νόημα να συνεχίσω να ζω έτσι…”
Σχετικό θέμα: Η ανάγκη να κατασκευάσουμε ένα προσωπικό νόημα ή αλλιώς η ανάγκη να αποφασίσουμε για το πώς θα ζήσουμε, στο άρθρο Το Νόημα της Ζωής: Οδηγίες Κατασκευής.
Όταν η ψυχική δυσφορία αγγίξει ένα (διαφορετικό για τον καθένα) κρίσιμο όριο, όταν τα προαναφερθέντα “θέλω” και οι προαναφερθείσες σκέψεις μας κατακλύζουν, τότε ολόκληρος ο οργανισμός μας τίθεται εν κινδύνω.
Ευρισκόμενοι σε αυτή την κατάσταση, με την με την προϋπόθεση ότι έχουμε κάποια επίγνωση όσων μας συμβαίνουν και εφόσον μπορούμε και θέλουμε να πάρουμε τον εαυτό μας και τη ζωή μας στα χέρια μας, ενδέχεται να παραδεχτούμε (απρόθυμα ή γενναία, αναλόγως πώς θα το δει κανείς…) ότι χρειαζόμαστε βοήθεια.
Μια επιλογή τότε (πρώτη για κάποιους, τελευταία για κάποιους άλλους) είναι, καταρχάς, η απολύτως προσωπική απόφαση να ξεκινήσουμε ψυχοθεραπεία και, κατόπιν, η πραγματική συνάντηση με έναν θεραπευτή…
Ελάτε να μου διηγηθείτε την ιστορία σας και να βρείτε τη θέση σας στο χώρο και στο χρόνο.
ΜΙΑ ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ
Εξυπακούεται ότι, εκτός από το να συναντήσει κάποιος ένα θεραπευτή, θα μπορούσε χωρίς κανένα απολύτως πρόβλημα να συναντήσει μια γυναίκα θεραπεύτρια. Ο λόγος που χρησιμοποιώ το αρσενικό γένος για γυναίκες και άντρες είναι η αποφυγή υπερφόρτωσης του κειμένου με συνεχή ο/η, του/της, ένας/μία και ούτω καθεξής. Η άλογη και σεξιστική αυτή διευθέτηση είναι προσωρινή μέχρι να βρω για τα κείμενά μου μία γλώσσα που θα καθιστά τις γυναίκες ορατές.
1. Για εκτενή και εμπεριστατωμένη παρουσίαση όλων των γνωστών ερευνών γύρω από την αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας, βλέπε: Κουστένη, Ι. Δ. (2012). Επιστημονικά Τεκμηριωμένη Ψυχοθεραπεία: Προβληματική, Εφαρμογές και Κριτική Προσέγγιση. Αθήνα: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ
2. Για τη προσωποκεντρική ψυχοθεραπεία, βλέπε: Carl Rogers, εφ’ όλης της ύλης
3. Για την υπαρξιακή ψυχοθεραπεία, βλέπε: Irvin D. Yalom, εφ’ όλης της ύλης
4. Για μια οξυδερκή κριτική στην ψυχοθεραπεία, βλέπε: House, R. (2010). In, Against and Beyond Therapy: Critical Essays “Towards a Post-Professional” Era. UK: PCCS BOOKS Ltd
2 Σχόλια
Τα συγχαρητήρια μου, πολύ καλό.
Θέλω να κάνω ψυχανάλυση αλλά ποιον να εμπιστευτώ;
Πως να ξέρω ποιος είναι κατάλληλος για μένα;
Από παλιές προσωπικές εμπειρίες που είχα δεν βγήκε κάτι.
Ήταν μόνο κάτι της στιγμής.
Μέχρι να πάω σπίτι ήμουν χωμένος στην απόγνωση.
Πως να επιλέξω τον/την κατάλληλο/η νοουμένου ότι τα όρια στενεύουν.
Ευχαριστώ.
Ανδρέα σας ευχαριστώ για το σχόλιο και τα καλά σας λόγια.
Καταρχάς θα ήθελα να σας πω ότι δεν είστε ο μόνος που έχει κάνει απόπειρες να δουλέψει συμβουλευτικά και δεν του βγήκε. Πολλοί άνθρωποι δοκιμάζουν ανεπιτυχώς με έναν ή δύο ειδικούς πριν καταλήξουν σε κάποιον που τους ταιριάζει.
Προσωπικά χαίρομαι που θέλετε να ξαναδοκιμάσετε γιατί πραγματικά πιστεύω ότι η συμβουλευτική έχει πράγματα να προσφέρει σε εκείνους που το χρειάζονται και συνάμα έχουν τη διάθεση να επενδύσουν σε αυτή.
Οι έρευνες λένε ότι η δουλειά με έναν ειδικό είναι όντως βοηθητική και μάλιστα ανεξάρτητα από το ποιος είναι ο σύμβουλος, δηλαδή ανεξάρτητα από το φύλο του, την προσέγγιση που ακολουθεί (ψυχαναλυτική, προσωποκεντρική ή άλλη) ή ακόμα και ανεξάρτητα από την εμπειρία που έχει. Όμως, κατά τη γνώμη μου, είναι πολύ σημαντικό το πώς αισθάνεται ο κάθε πελάτης. Αν κάτι δεν του κολλάει, αν δεν νιώθει άνετα, αν δεν αισθάνεται ότι του ταιριάζει ή τον βοηθάει, τότε δεν έχει νόημα να συνεχίζει.
Θα σας έλεγα λοιπόν να βρείτε κάποιον ο οποίος θα έχει φυσικά τα τυπικά προσόντα και από εκεί και πέρα να τον «δοκιμάσετε» ώστε να διαπιστώσετε ο ίδιος αν σας ταιριάζει.
Καλό είναι να έχετε στο μυαλό σας ότι η δουλειά με τον εαυτό δεν είναι πάντα ευχάριστη – υπάρχουν φορές που επιστρέφεις σπίτι ξαλαφρωμένος και περισσότερο ήρεμος, αλλά υπάρχουν και φορές που επιστρέφεις αναστατωμένος, θλιμμένος και περισσότερο μπερδεμένος. Αν κάποιος εμπιστεύεται το σύμβουλό του και τη δουλειά που κάνει μαζί του, ίσως μπορεί να εμπιστευτεί ότι και αυτή η δυσφορία είναι μέρος της διαδικασίας και της δουλειάς που γίνεται.
Εξάλλου, ανεξάρτητα από τον ειδικό, η «επιτυχής» έκβαση μιας θεραπείας (ό,τι και να σημαίνει αυτή η «επιτυχία») σχετίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό με τα κίνητρα του ίδιου του πελάτη, κυρίως με την ετοιμότητα του να δουλέψει μέσα σε αυτή και την επιθυμία του να πάρει το μέγιστο που μπορεί να του προσφέρει.
Η συμβουλευτική σχέση είναι και αυτή μια σχέση, με την έννοια ότι, αφενός, χρειάζεται να ψάξετε προκειμένου τελικά να βρείτε κάποιον να σας ταιριάζει (δεν ταιριάζουμε με όλους!), και, αφετέρου, προϋποθέτει ένα μικρό βαθμό ρίσκου εκ μέρους σας και την πρόθεση σας να επενδύσετε το μερίδιο που σας αναλογεί ώστε να την κάνετε να λειτουργήσει και να δουλέψει προς όφελός σας.
Εύχομαι πραγματικά να βρείτε τον κατάλληλο άνθρωπο για εσάς το συντομότερο. Εφόσον, όπως λέτε, τα περιθώρια στενεύουν, θα σας έλεγα να πάρετε μια απόφαση, να ξεκινήσετε από κάπου και στην πορεία να εμπιστευτείτε αυτό που θα σας πει το ένστικτό σας.