Καταρχάς, το πιο αξιόπιστο τεστ για να διαπιστώσετε αν όντως σχετίζεστε με έναν «ψυχαναγκαστικό»,^[*] είναι να υπολογίσετε το χρονικό διάστημα που περνάει χωρίς εκείνος να προσβληθεί από κάτι (είναι πάρα πολύ μικρό).

Το ξέρετε ήδη ότι η ζωή κοντά σε κάποιον που διαρκώς γκρινιάζει, που είναι δύσκαμπτος, ψυχρός, λεπτολόγος και ανελέητα επικριτικός, είναι από βαρετή και απελπιστική, μέχρι μπερδευτική και τρομακτική.

Στην αρχή μάλλον σας κέρδισε με την αξιοπιστία και υπευθυνότητά του και πιθανά τον τοποθετήσατε ψηλά στα μάτια σας, μέχρι όμως τη στιγμή που προσπαθήσατε να τον πείσετε να κάνει κάτι με το δικό σας τρόπο, οπότε και γνωρίσατε το άλλο του πρόσωπο^[1].

Εκείνο που σας τρελαίνει είναι ότι, ενώ φαίνεται να λέει όλα τα σωστά πράγματα και να έχει τη διάθεση να είναι συναινετικός και καλόβολος (σχεδόν υποτακτικός κάποιες φορές), την ίδια στιγμή στην πράξη, κάνει ακριβώς τα αντίθετα και μάλιστα χωρίς καν να αντιλαμβάνεται την αντίφαση.

Προφανώς σας απελπίζει με την φαινομενική αταραξία του και νιώθετε την ανάγκη να τον στριμώξετε, να τον ταρακουνήσετε, να τον πιέσετε να σας πει τι αισθάνεται και γενικά να του προκαλέσετε μια οποιαδήποτε αντίδραση, αλλά θα σας έλεγα καλύτερα να μην το κάνετε.

Επίσης, θα σας έλεγα να μην επιμένετε ότι έχει πρόβλημα – όχι μόνο επειδή δεν πρόκειται ποτέ να κερδίσετε μια διαφωνία μαζί του (θυμηθείτε: εκείνος έχει πάντα δίκιο), αλλά κυρίως επειδή ο ίδιος αδυνατεί να αντιληφθεί ότι έχει κάποιο πρόβλημα (θυμηθείτε: εσείς είστε πάντα το πρόβλημα).

Εκείνος μάλλον αναρωτιέται πώς γίνεται να είναι κακό να είναι κανείς προσεκτικός, αναλυτικός ή οργανωμένος. Πρόκειται για τα χαρακτηριστικά από τα οποία αντλεί την αυτοεκτίμησή του και όταν του λέτε να τα εγκαταλείψει ή δείχνετε ότι δεν τα εκτιμάτε, είναι σαν να του λέτε ότι δεν είναι καλός – του αφαιρείτε όσα τον κάνουν να νιώθει καλά για τον εαυτό του^[2].

Εγκαταλείψτε λοιπόν την προσπάθεια να τον αλλάξετε και κάντε μια προσπάθεια να αλλάξετε το πώς σας επηρεάζει η συμπεριφορά του^[3].

Μια ιδέα είναι να κάνετε αυτό που δεν κάνει εκείνος, δηλαδή να κοιτάξετε τη μεγάλη εικόνα και όχι τις λεπτομέρειες – μην τον αφήνετε να σας τρομοκρατεί ή να σας θυμώνει με τα ξεσπάσματα και τα κηρύγματα του και γενικά μην παίρνετε προσωπικά όσα λέει και κάνει.

Παραδόξως, υπάρχει μια ελπίδα να βελτιωθεί η σχέση σας μαζί του αν σταματήσετε να προσπαθείτε να τον ευχαριστήσετε – μην συμμορφώνεστε λοιπόν με τις απαιτήσεις του, μην συμφωνείτε στα πάντα απλώς για να αποφύγετε τις συγκρούσεις και μην προσπαθείτε να τα κάνετε όλα τέλεια ή ακριβώς όπως τα θέλει προκειμένου να τον ικανοποιήσετε ή να πάρετε αυτό που θέλετε^[4].

Σε όλα αυτά, θα βοηθούσε να ξέρετε τι θέλετε και ποια είναι τα όριά σας, γιατί όπως λέμε συχνά, αν ξέρετε ποιοι πραγματικά είστε, κανείς δεν μπορεί να σας κάνει να αμφιβάλλετε για τον εαυτό σας και κανείς δεν μπορεί να σας πληγώσει.

Καλό θα είναι επομένως, να αναρωτηθείτε για τους δικούς σας σκοτεινούς (ή λιγότερο σκοτεινούς) σκοπούς σε αυτή την ιστορία.

Για παράδειγμα, αν έχει ξυπνήσει μέσα σας η επαναστατική σας διάθεση και έχετε βαλθεί να πείσετε τον «ψυχαναγκαστικό» ότι δεν μπορεί να σας ελέγχει και να σας υποδεικνύει τι να κάνετε, τότε σίγουρα πάτε γυρεύοντας για μπελάδες^[5].

Από την άλλη, αν ο σκοπός σας είναι να κερδίσετε την αποδοχή του προκειμένου να διατηρήσετε ή ενισχύσετε την αυτοεκτίμησή σας, τότε μάλλον έχετε ποντάρει σε κουτσό άλογο.

Για να κάνει μια φιλοφρόνηση ο «ψυχαναγκαστικός» θα πρέπει πρώτα να βεβαιωθεί ότι δεν έχετε κάνει κανένα απολύτως λάθος, πράγμα που φυσικά δεν πρόκειται να συμβεί ποτέ και άρα ποτέ δεν πρόκειται να σας δώσει αναγνώριση (ακόμα και αν σας αγαπά)^[6].

Να ξέρετε ότι υπάρχει ένας ακόμα σοβαρός κίνδυνος: Ο «ψυχαναγκαστικός» έχει μεγάλο ταλέντο στο να βγάζει στους άλλους ανάγκες εξάρτησης που είναι κρυμμένες («μπορώ να στηριχτώ επάνω του» και τέτοια), επομένως αν έχετε βιώσει στο παρελθόν δυσλειτουργικές ή κακοποιητικές σχέσεις, αν δεν ξέρετε τι θα πει υγιής εκτίμηση για τον εαυτό ή αν δεν έχετε σαφή κατεύθυνση στη ζωή σας, τότε πολύ εύκολα θα πέσετε στην παγίδα να δείτε σε εκείνον τα χαρακτηριστικά που σας λείπουν^[7].

ΜΙΑ ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΥΘΕΝΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Ίσως αξίζει τον κόπο να κάνετε μια προσπάθεια να τον καταλάβετε – λίγη γνώση μπορεί να σας βοηθήσει να τον συναισθανθείτε καλύτερα και ίσως τον κάνει λιγότερο ενοχλητικό στα μάτια σας^[8].

Το πιο σημαντικό είναι να αναγνωρίσετε το πόσο ευάλωτος είναι απέναντι στη ντροπή. Το να ρωτάτε συνεχώς, «Ναι, αλλά πώς αισθάνεσαι;» όχι μόνο είναι άγονο, αλλά δημιουργεί έναν τόνο αντιπαλότητας^[9]. Μπορεί εσείς να μην θεωρείτε τα συναισθήματα ένδειξη αδυναμίας ή απώλειας ελέγχου, αλλά πρέπει να καταλάβετε ότι εκείνος αισθάνεται τεράστια ντροπή γι’ αυτά και του είναι αδύνατον να τα παραδεχτεί.

Κάτι ακόμα που πρέπει να έχετε πάντα υπόψη σας είναι η τεράστια ευαισθησία του στην κριτική.

Αν επιτίθεστε κατά μέτωπο στην προβληματική συμπεριφορά του και ασκείτε κριτική στις άμυνές του, μάλλον θα γίνετε το ισοδύναμο ενός απαιτητικού και ελεγκτικού γονέα στα μάτια του και υποπτεύομαι ότι δεν το θέλετε αυτό^[10].

Παρά την ισχυρογνωμοσύνη του, αν καταλάβει ότι είστε με το μέρος του και σιγουρευτεί ότι δεν θα εισπράξει κριτική ή έλεγχο για τις αντιδράσεις του, υπάρχουν πολλές πιθανότητες να μαλακώσει, να σας σεβαστεί και ίσως να σας ακούσει. Για παράδειγμα, αν του πείτε ότι πληγώνει τα συναισθήματά σας χωρίς να το θέλει, είναι πολύ πιθανό να το καταλάβει και να προσπαθήσει να αλλάξει τη συμπεριφορά του (αν προτιμάτε να επιχειρήσετε να τον πείσετε ότι σας πληγώνει επίτηδες, μην έρθετε να μου πείτε ότι δεν σας προειδοποίησα).

Η λεπτή διάκριση που πρέπει οπωσδήποτε να θυμάστε είναι ότι θα νιώσει δυσφορία, αποθάρρυνση ή ακόμη και προσβολή αν τον αντιμετωπίσετε ως ένα άτομο με εγωιστικές ναρκισσιστικές ανάγκες, αντί για έναν καλό και ηθικό άνθρωπο που ενδέχεται να βιώνει συγκρούσεις^[11].

Προσπαθήστε να καταλάβετε ότι ειλικρινώς αγωνίζεται να είναι καλός άνθρωπος και να κάνει το «σωστό» και πιθανά απορεί και πληγώνεται που κανένας δεν το αναγνωρίζει και δεν το εκτιμά. Μπορεί να υποπτεύεστε ότι κατά βάθος το απολαμβάνει να σας προκαλεί πόνο, αλλά να θυμάστε ότι δεν είναι άκαρδος – πραγματικά έχει την ψευδαίσθηση ότι το κάνει για καλό^[12].

Επίσης, κάντε μια προσπάθεια να δείξετε ευγένεια – εκείνος μάλλον το γνωρίζει ότι είναι εξοργιστικός για τους γύρω του, για λόγους τους οποίους δεν κατανοεί πλήρως και συνήθως αισθάνεται ευγνωμοσύνη όταν κάποιος δεν ενοχλείται από τα εκνευριστικά χαρακτηριστικά του^[13].

Θα μπορούσατε ακόμα να επωφεληθείτε από τα πράγματα που ξέρει καλύτερα από εσάς για να γίνετε ίσως καλύτεροι άνθρωποι – το ξέρω ότι σας εκνευρίζει η ξερολίαση του, αλλά παραδεχτείτε το: πολλές φορές έχει δίκιο^[14].

Τέλος, είναι πολύ σημαντικό να καταλάβετε ότι ο λόγος που εκείνος σας εμποδίζει να είστε ο εαυτός σας και να λειτουργείτε ελεύθερα, είναι επειδή και ο ίδιος δεν επιτρέπει στον εαυτό του να ζήσει. Τουλάχιστον όχι με έναν τρόπο που να έχει τόλμη ή αυθορμητισμό ή απρόοπτα ή έκσταση ή πειρασμούς ή κάτι «απαγορευμένο» ή οποιαδήποτε άλλη παρέκκλιση από τον «ίσιο» δρόμο.

Αν μην τι άλλο, σεβαστείτε το γεγονός ότι οικοδομεί τη ζωή του ώστε να ελαχιστοποιεί τις απώλειες παρά για να μεγιστοποιεί τα κέρδη^[15].

Να θυμάστε ότι, αν θέλετε ένταση και πάθος στη ζωή σας, αν θέλετε να παραβιάζετε τους «κανόνες» και να κάνετε «τρέλες», αν έχετε ανάγκη να σας αγαπήσει κάποιος για να νιώσετε ότι αξίζετε κάτι και όλα αυτά τα ζητάτε από τον «ψυχαναγκαστικό», τότε προφανώς κάτι σας φταίει, αλλά δεν είναι ο «ψυχαναγκαστικός». Χώρια που είναι άδικο, ανώριμο και δείχνει έλλειψη σεβασμού να ζητάτε να κάνουν οι άλλοι για εσάς όσα δεν μπορείτε να κάνετε εσείς για τον εαυτό σας.

Για να μην μακρηγορούμε άλλο, αν αισθάνεστε ότι ο «ψυχαναγκαστικός» σας δεν παλεύεται με τίποτα (ή αν είναι βίαιος), τότε καλύτερα να τον αφήσετε στη μοίρα του.

Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις όμως, πραγματικά λυπηθείτε τον.

Η αυστηρότητα που δείχνει σε εσάς είναι πταίσμα μπροστά στην αυστηρότητα που δείχνει στον εαυτό του και ο πόνος που προκαλεί σε εσάς δεν είναι τίποτα μπροστά στον πόνο που προκαλεί στον ίδιο^[16].

ΟΛΟΚΛΗΡΗ Η ΣΕΙΡΑ ΠΕΡΙ ΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΜΟΥ

Περί Ψυχαναγκασμού Εισαγωγή: Ακαμψία και Αυτοέλεγχος Ρομποτικού Επιπέδου

Σύντομη γνωριμία με τον ψυχαναγκασμό και τους «ψυχαναγκαστικούς».

Περί Ψυχαναγκασμού 1: Ψυχαναγκαστικές Αρχές με Ισχύ Νόμου

Οι αρχές σε τίτλους:
– Εργάζομαι άρα υπάρχω
– Το δίδαγμα του μέρμηγκα και η συλλογή από άχρηστα αντικείμενα
– Καλύτερα καμία απόφαση, παρά η λάθος απόφαση
– Οι κανόνες υπάρχουν (και πολύ καλώς) για να τηρούνται
– Από πότε ένας άνθρωπος με ηθικές αξίες θεωρείται παλαιών αρχών;
– Δεν είναι ισχυρογνωμοσύνη το να έχεις πάντα δίκιο
– Αν θέλεις κάτι να γίνει σωστά, κάνε το μόνος σου

Περί Ψυχαναγκασμού 2: Τα 6 Προσωπεία του Ψυχαναγκαστικού

Τα προσωπεία σε τίτλους:
– Το control freak
– Ο εγκεφαλικός τύπος
– Ο μονίμως εκτός εαυτού
– Ο εραστής της εξουσίας
– Ο τρομοκράτης των σχέσεων
– Το καλό παιδί

Περί Ψυχαναγκασμού 3: Το Τέρας που Κρύβει μέσα του ο Ψυχαναγκαστικός

Μάθετε πώς χρησιμοποιούμε τον ψυχαναγκασμό προκειμένου να διασφαλίσουμε ότι δεν θα συμβεί κάτι που δεν «πρέπει» να συμβεί.

Περί Ψυχαναγκασμού 4: Από τον Ψυχαναγκασμό στην Ευελιξία και από εκεί στον Αυθορμητισμό

Διαβάστε πώς η «θεραπεία» του ψυχαναγκασμού σχετίζεται με την επανάκτηση της ελευθερίας επιλογής και δράσης.

Περί Ψυχαναγκασμού 5: Οδηγός Επιβίωσης για όσους Σχετίζονται με Ψυχαναγκαστικούς

Ένα γρήγορο τεστ εξακρίβωσης για το αν σχετίζεστε με έναν «ψυχαναγκαστικό» και όσα πρέπει να θυμάστε αν το τεστ βγει θετικό.

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

* Όπου στο κείμενο αναφέρεται ο όρος «ψυχαναγκαστικός» εννοείται ο άνθρωπος που φέρει (ιδεο)ψυχαναγκαστικά στοιχεία στη συμπεριφορά του. Το άρθρο δεν περιγράφει κάποιο συγκεκριμένο ανθρωπολογικό τύπο ούτε αποτελεί οδηγό διάγνωσης ή θεραπείας για την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή Προσωπικότητας (κατά DSM).
1, 5, 6, 8, 12, 14, 15, 16. Bernstein, A. J. (2001). Emotional Vampires: Dealing with People who Drain you Dry. New York: McGraw-Hill.
2. Mallinger, A. E. & De Wyze, J. (1992). Too Perfect: When Being in Control Gets Out of Control. New York: The Random House Publishing Group.
3, 4, 7. Lavender, N. J. & Cavaiola, A. A. (2012). Impossible to Please: How to deal with Perfectionist Coworkers, Controlling Spouses, and Other Incredibly Critical People.. Oakland: New Harbinger Publications, Inc.
9, 10, 11, 13. McWilliams, Nancy (2000). Ψυχαναλυτική Διάγνωση: Η Κατανόηση της Δομής της Προσωπικότητας στα Πλαίσια της Κλινικής Διαδικασίας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Image 1 credit: Cabinet of Curiosity via flickr
Image 2 via pixabay